Bitcoin Nedir?
Bitcoin nedir sorusuna verilebilecek en kısa cevap, bitcoin’ in bir çeşit bireyden bireye ödeme sistemi olduğudur. Bu açıdan dünyada yaygın olarak kullanılan Paypal‘ den ya da Western Union‘ dan bir farkı yoktur. Bir kişi bir diğerine bu sistemleri kullanarak dijital olarak para gönderebilir. Çalışma prensibi olarak birçoğumuzun cebinde bulunan Visa yada Mastercard logolu kredi kartlarının ardındaki ödeme sistemlerinden pek farklı değildir.
Her birindeki amaç bir hesaptaki parayı bir diğerine hızlı ve güvenli bir şekilde iletmektir. Dolayısıyla bitcoinin bir arkadaşınıza veya bir aile bireyine para gondermek için kullanabilirsiniz. Ya da bir hizmet ya da ürün karşılığında ödeme yapabilirsiniz. Yani eliniz kağıt paraya değmeden, bugüne kadar herhangi bir bankacılık işlemi yaptıysanız bitcoinle yapılabilecek olanlar bundan çok da farklı değildir.
Öyleyse Bitcoin’ i Özel Kılan Nedir?
Bu temel mantık benzerliğine karşın, felsefe ve yöntem olarak bitcoin tamamen farklı yenilikçi ve hatta devrimsel bir para sistemidir. Bu sistemi her türlü banka paypal ve western union gibi sistemlerden kökünden ayıran en temel karakteristik özellik, bitcoin’ in bir kişi veya kuruma ait olmamasıdır. Bitcoin nedir sorusuna, özetle “devrimsel bir para sistemidir” şeklinde yanıt vermekte pek mümkündür.
Bitcoin Bankası gibi bir banka bulunmamakla birlikte hiçbir bankanın bitcoin üzerinde herhangi bir yaptırımı veya yönetim yetkisi de bulunmuyor. Bitcoin’ in bir CEO’ su ya da sahibi de bulunmuyor. Bu nedenle Bitcoin, sistem içerisinde bulunmak isteyen herkese aittir diyebiliriz.
Her birey eğer isterse bu sistemin çalışmasına katkı sağlayabiliyor. İşte bu şekilde belli bir merkez ve sahibi olmayan sistemlere desentralize edilmiş yani merkezsiz ya da merkeziyetsiz sistemler denmektedir. Diğer sistemlerin yaptığı, hesabınızda her ne kadar para birimi varsa ona uygun para biriminde olan bir diğer hesaba aktarmak veya bu aktarımı yaparken gerekli para birim çeviri işlemlerini yapmak, doları euroya çevirmek vs… Ama bitcoin bunu yapabilen bir sistem olmanın da ötesine geçiyor. Çünkü kendisi aynı zamanda Türk Lirası, Japon Yeni, Amerikan Doları gibi bir para birimi.
Fiyat Para ve Kripto Para Bitcoin Nedir
Bitcoin’ i bu paralardan ayıran bir fark da var. Bitcoin bir fiyat para birimi değil, bir kripto para sistemidir. Fiyat para birimleri devletler tarafından geçerli belge olarak kabul edilen kağıt parçalarıdır. Eminim hayatınızın bir noktasında şu soruyu kendinize sormuşsunuzdur. Cebimde çeşitli renk ve değerlere sahip kağıt paralar ve demir bozukluklar taşıyorum. Ama bu kağıt parçasını değerli kılan nedir? Nasıl oluyor da bu kağıt parçası bana su, yemek veya araba verebilyor da defterimin sayfalarını oluşturan kağıt aynı değere sahip değil. İşte bu sorunun cevabının iki kademesi bulunuyor. Devlet kararı ve kitle psikilojisi.
Devlet kararı veya devlet desteği kısaca şu anlama geliyor. Yaşadığınız ülkenin devleti fiyat para denen bu kağıt parçasını para birimi olarak ilan ediyor. Hepsi bundan ibaret. Yani özünde o kağıt parçasının hiçbir değeri olmasa da, devletler o kağıdı resmi alışveriş birimi olarak tanımladığı için paranın diğer kağıt parçalarına göre üstünlüğü bulunuyor.
Siz devlete ve devletin kurumlarına güveniyorsunuz ve bu güven karşılığında bu basit alışveriş aracını kullanabiliyorsunuz. Kripto parada ise böyle bir durum sözkonusu değil. Kripto paralar, devlet veya merkez bankası gibi kurumlardan destek almıyorlar. Dolayısıyla fiyat para birimi de değiller. Kripto paraya gücünü veren bireyler ya da devlet değil, matematiktir.
Bitcoin’ i bitcoin yapan şey yazımın ilerleyen kısımlarında bahdeceğim matematiksel işlemlerdir. Dolayısıyla bu sistemde devlet kurumlarına veya herhangi bir kuruma güven duymanız gerekmiyor. Matematiğin ve bilgisayarların işlem gücünden doğan tarafsızlığa güvenmeniz yetiyor.
Peki Nerden Çıktı Bu Bitcoin?
Bitcoin ilk olarak 2009 yılında yayınlanan bir makale ile dünyaya ilan edildi. Aslında dijital para fikrinin kökenleri 1990 lı yılların cypherpunk adı verilen bir aktivist grubunun ideallerine dayanıyor. Bu grup kriptografi adı verilen şifreleme bilimini ve insanların gizlilik haklarını sağlamlaştıran teknolojileri kullanmak yoluyla sosyal ve politik değişim yaratmayı arzuluyorlardı.
Hatta kendi aralarında e-para adı verdikleri bazı sistemlerin denemelerini de yapmışlardı. O dönemlerde Amerikan Bilgisayar Bilimcisi ve kriptografı David Chaum tarafından e-cash, İngiliz Kriptograf Adam Back tarafından ise hashcash adı verilen protokoller geliştirilmiştir. Bu dönemde Wei Dai isimli bir bilgisayar mühendisi b-money, ABD’ li bilimci Nick Szabo ise bitgold adı verilen merkezsiz para sistemlerini geliştirdi. Bunlar teknik olarak ilk kripto paralardı. Ancak hiçbiri bitcoin’ in yakaladığı başarının yanına bile yaklaşamadı. Hepsi Bitcoin’ e giden yolun erken parçaları olarak tarihin tozlu sayfalarına karıştı.
Ancak, bu isimler bitcoin’ in en erken benimseyicileri ve destekcileri arasında yer aldılar. 18 Auugtos 2008 de bitcoin.org sitesinin isim hakları satın alındı. 31 ekim 2008 de ise Satoshi Nakamoto isimli bir kişi veya bir grup bitcoin kişiden kişiye elektronik para sistemi başlıklı makaleyi bir kriptografi e-posta grubunda ilk defa yayınladı.
Makale, bitcoin’ i bitcoin yapan ve az önce bahsettiğimiz bir diğer noktayı detaylıca ele alıyordu. Bir kişi veya kuruma güven duymaya gerek olmaksızın para transferi yapabilme sorununun çözümüne. Bitcoin’ in çözdüğü en büyük problem de zaten bu. Kripto para alıp satmak için illa bir bankaya güvenmenize gerek yok. Üstelik bunu bankaların yapabildiğinden çok daha ucuza hatta kimi zaman tamamen ücretsiz olarak yapabilmek mümkün. Nakamoto’ nun dehası aslında tam olarak bitcoin’ de değildi. Bitcoinin çalıştıracak olan güveni tek bir kişi veya gruptan alıp koskoca bir insan grubuna dağıtacak olan Türkçe adıyla blockzincir ingilizce adıyla BlockChain teknolojisiydi. Zaten makelesinde anlattığı da daha ziyada bu yöntemin ne olduğudur.
Bitcoin Nedir? Bitcoinin Amacı Nedir?
Bitcoin’ in en temel amacı parayı dijital hale getirmek ve merkezi bir sisteme olan bağımlılıktan kurtarmaktır. Bundan fazla pek bir amacı veya hedefi olduğu söylenemez. Eğer para dijitalleşebilirse küresel transfer çok daha basit ve etkili hale gelecektir. Eğer para merkezsizleştirilebilirse belli siyasi aktörlerin kişi veya kurumların para ekonomisine müdahale etmesi çok daha zor olacaktır. Bireysel para transferleri daha güvenli ve şahsi gizliliği koruyan biçimde olacaktır.
Var Olan Tek Kriptopara Bitcoin mi?
Bitcoin nedir sorusuna yanıt ararken, tek dijital para biriminin bitcoin olup olmadığına değinmekte fayda var. Bu yazının kaleme alındığı sıralarda coinmarketcap.com sitesi tarafından listelenen 3758 farklı kripto para bulunuyor. Bunların hepsi blockzincir teknolojisini kullanıyor. Bir kısmı çok benzer amaçlarla çıkarılmış olsa önemli bir bölümü alanında oldukça yenilikçi ve diğer paraların yapamadığını yapan paralar.
Örneğin en popüler ikinci kripto para olan ethereum, firmalar ve kişiler arasında güvenli ve sansürlenemeyen sahtekarlık yapılamayan ve merkezi olmayan sanal sözleşmeler imzalanmasını sağlıyor. Şu anda ethereum birliği adı verilen grup içerisinde yani ethereum aktif olarak kullanan firmalar arasında Toyota, Merck, ING gibi Fortune 500 firmaları bulunuyor. Bir diğer kripto para birimi olan civic güvenli bir bireysel ve kurumsal kimlik uygulanması, ChanLink isimli kripto para ethereum ağında olan firmalarla paypal gibi bu ağ içerisinde olmayan firmalar arasındaki arayüzü oluşturan bir yazılıma dayanıyor.
Steem Dollars, Steemit isimli yeni sosyal medya sitesini çalıştıran kripto para birimi. Bu sosyal medya sitesi oldukça yenilikçi. Çünkü facebook ve twitter gibi büyük sosyal medya siteleri, sizin ve benim gibi sıradan kullanıcıların yarattıkları içerikler, beğenilerimiz ve arkadaşlarımızın içeriklerini paylaşmamız sayesinde var olabiliyor. Bu sırada gösterilen reklamlardan para kazanıyorlar. Ancak bu gelirin hiçbir kısmı içerik üreticilerinin emeklerine ve ayırdıklara zamana ödenmiyor. Steemit ise hem içerik üreticilerine hem de o içeriği tüketenlere ve yayanlara kripto para ile ödeme yapıyor.
Bir diğer kripto para olan golem, blockzincir teknolojisi sayesinde çalışan küresel bir süper bilgisayar sistemine dayanıyor. Eğer büyük hesaplamalar yapmanız gerekirse, her an elinizin altında olan bir süper bilgisyar halen edin. Yani burnumuzun dibinde teknolojik bir devrim yaşanıyor ve birçok kripto para çoktan milyonlarca hatta milyarlarca dolarlık payasa hacmine ulaştı bile. Bunların giderek artan bir çoğunluğu sırf yeni ve sıradışı olduğu için değil de gerçekten yenilikçi, açık kaynak kodlu ve kullanıcı odaklı bir kullanıma sahip olduğu için değer kazanıyor.
Peki Tüm Bunları Başlatan Satoshi Nakamoto Kimdir?
Ne yazık ki Satoshi Nakamoto‘ nun kim olduğunu kimse bilmiyor. Hatta bir kişi mi yoksa bir grup insan mı olduğu da bilinmiyor. Bugüne kadar kim olabileceği ile ilgili bolca spekülasyon yapıldı. En büyük süpleliler elbetteki cypherpunk akımının en önde gelen üyeleri olan David Chau ve Hal Finney gibi isimler. Hatta, Hal Finney Nakamoto’ dan ilk bitcoin transferi olan 50 Bitcoin’ i alan ilk isim oldu. Bu ilk transfer, aynı zmaanda daha sonra göreceğimiz gibi blockzinzir teknolojisini başlatan ilk hareket olmuş oldu. Tabi o zamanlar bitcoinin herhangi bir maddi değeri bile yoktu. Kuruşlarla bile ifade etmek mümkün değildi. Nakamoto’ nun kim olduğu spekülasyonlarına bu yazımda girmeyeceğim.
Günümüzde bilgisayar teknolojilerini kasıp kavuran akım, açık kaynak akımıdır. Yani yazılımları gizli ve patentli olarak değil de tamamen ücrtsiz ve herkesin kullanımına açık olarak paylaşma felsefesi. Bitcoin’ de günümüzdeki sayısız yazılım gibi açık kaynak kodlu bir teknolojidir. Yani şu anda gidip kendi kripto paranızı yaratabilirsiniz. Kodun eksiksiz olarak tamamına erişiminiz var.
Her gün doğan yepyeni kripto paralar var ve bunların birçoğu bitcoin’ in temel kaynak kodlarına ve onun varyasyonlarına dayanıyor. Kod özgür olduğu için, yazanın da kim olduğunun hiçbir önemi kalmıyor. Hatta Nakamoto’ nun gerçek kimliğinin gizli kalması bitcoin’ in özgür ve kontrol edilemeyen para mantığını pekiştirici bir rol oynuyor. Ancak, eğer ki bu noktada sorgulanan Satoshi’ nin alandaki yetkinliği ise şunu söyleyebiliriz. Nakamoto’ nun dehası, ilerleyen kısımlarda detaylarına yer vereceğim gibi, dijital para birimlerinin o güne kadar devreye girmesinin önündeki en büyük problem olan çifte harcama problemini çözebilmesinde yatmaktadır.
Peki Bu Çifte Harcama Problemi Nedir?
Çifte harcama problemini şöyle düşünün; siz birine 1 TL verdiğinizde o 1 TL’ yi tekrar harcayamazsınız, artık elinizden çıkmıştır. O bir liranın aynısını harcayabilmenizin tek yolu sahte para basmaktır. Sahte paranın çok olduğu bir piyasada enflasyon oranları katlanarak artar, sistem dengesiz hale gelir ve nihayetinde ya kriz gibi ekonomik nedenlerle, ya savaş gibi sosyal nedenlerle, ya da her ikisinin de etkisiyle çöker. İşte bu sürecin temelinde yatabilen nedenlerden sadece birisi çifte harcama problemidir. Merkezi olan sistemlerde çözüm, devlet gibi güvenilir olduğu inanılan 3. bir kuruma para basma ve denetleme yetkisi vermektir. Devlet ve birimleri güvenilir oldukça bu sorunun önüne geçilebilir.
Dijital paraya dayalı sistemlerde çifte harcama problemi çok daha zorludur. Çünkü örneğin birine e-posta gönderdiğinizde, aynı e-postayı binlerce başka kişiye de gönderebilirsiniz. İnternette bilgi harcandığında yok olmamaktadır ve basitçe çoğaltmak mümkündür. Bu durumda para gibi kıymetli birşeyi dijital hale getirirsek aynı paranın birden fazla defa harcanmayacağından nasıl emin olacağız? İşte Nakamoto, kriptografi ve bu bilim altında yatan nefes kesici matematiği kullanarak bu sorunu çözmeyi başarmıştır. Bu bakımdan en azından kriptografi alanında çoktan adını altın harflerle yazdırdı diyebiliriz.
Peki Bu Bitcoin’ i Kim Kontrol Ediyor?
Hiçkimse. Zaten temel mantıkta burada yatıyor. Kontrol eden olmazsa manipüle edebilecek kimse de olmuyor. Elbette kriptopara ekonomisi de daha alışık olduğumuz borsa ve piyasa ekonomisinin genel ilkelerini takip ediyor. Yani fiyatlarının yükselmesinin, alçalmasının ve benzeri hareketlerin hepsinin bir nedeni var. Ancak bu para akışını denetleyen merkezi bir kişi, kurum, şirket veya otorite bulunmuyor. Bu sorunun sorulmasını temel nedeni önemli teknolojilerin mutlaka sahiplerinin olması gerektiğine yönelik hatalı bir varsayımdır. Halbuki günlük yaşantıda herhangi bir sahibi olmayan birçok teknoloji kullanıyoruz.
Mesela postaneler çoğu zaman devlet tarafından kontrol edilen sistemler olsa da elektronik posta yani e-mail teknolojisinin hiçbir sahibi bulunmuyor. Eğer google gibi büyük firmalara güvenmiyorsanız kendi e-posta sisteminizi kolaylıkla açık kaynak kodları kullanarak kurabilirsiniz. Zaten fiziksel sistemleri dijital hale getirmenin güzel tarafı da bu. Dijital evren, sahibi olmayan özgür bir evren. Parayı dijitalize etmenin amacı bu özgürlükten faydalanabilmektir. Bitcoin’ i kontrol eden kimsenin olmaması sürecin kaotik ve rastgele olduğu anlamına gelmiyor. Ancak tüm bunları anlayabilmek için bitcoin’ in arkasında yatan teknolojiyi anlamamız gerekiyor, yani blockzincir teknolojisini.
Avukat Mesut İLME
Bu sitedeki tüm makale ve yazılar Avukat Mesut İLME’ ye ait olup, sitedeki yazı ve içerikler mülkiyet tescili bakımından e-imzalı zaman damgası ile kayıt altına alınmıştır. Yazılı izin alınmaksızın, kısmen ya da tamamen kopyalanması veya başka bir yerde yayınlanması durumunda, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında hukuki ve cezai işlem başlatılacaktır.
